Dünya'nın Günlük Hareketi (Eksen Çevresinde Dönüşü) Nedir?
Dünya, kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner ve bu dönüşünü yaklaşık 24 saatte tamamlar. Bu süre, bir gün olarak adlandırılır. Dünya'nın bugünlük hareketi, birçok önemli sonuca yol açar.
Dünya'nın Günlük Hareketinin Başlıca Sonuçları
- Gece ve Gündüzün Ardalanması (Oluşması): Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönüşünün en temel sonucudur. Dünya ışık kaynağı olan Güneş'e bakan tarafında gündüzü, diğer tarafında ise geceyi yaşar. Bu dönüş devam ettikçe gece ve gündüz birbirini takip eder.
- Yerel Saat Farklarının Oluşması: Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için, doğudaki noktalar Güneş'i daha erken görür ve güne daha erken başlar. Bu, doğu ve batı bölgeleri arasında yerel saat farklarının ortaya çıkmasına neden olur. Her 15 derecelik boylam farkı, 1 saatlik zaman farkı yaratır.
- Güneş Işınlarının Gün İçinde Farklı Açılarla Gelmesi: Bir yere günün farklı saatlerinde gelen Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Sabah ve akşam saatlerinde eğik açıyla, öğle vakti ise (Ekvatoradan uzaklaştıkça bu durum değişir) daha dik açıyla gelir. Bu da;
- Günlük sıcaklık farklarının oluşmasına neden olur (En yüksek sıcaklık genellikle öğleden sonra, en düşük sıcaklık ise gün doğumundan hemen önce görülür).
- Gölge boylarının ve yönlerinin gün içinde değişmesine yol açar.
- Günlük Sıcaklık Farklarının Oluşması: Yukarıda belirtildiği gibi, Güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi, gündüz ısınma ve gece soğuma döngüsünü yaratır. Bu fark, karasal iklimlerde ve çöllerde çok daha belirgindir.
- Sürekli Rüzgarların Yönünde Sapmaların Olması: Dünya'nın dönüşü, gezegensel rüzgarların (Alize, Batı ve Kutup rüzgarları) yönünü saptırır. Bu etkiye Coriolis Kuvveti denir. Bu kuvvet nedeniyle rüzgarlar Kuzey Yarımküre'de sağa, Güney Yarımküre'de ise sola doğru sapar. Aynı etki okyanus akıntılarında da görülür.
- Okyanus Akıntılarında Halkaların (Girdapların) Oluşması ve Sapmalar: Coriolis Kuvveti, okyanus yüzeyindeki su kütlelerinin hareket yönünü de etkileyerek akıntı sistemlerinin oluşmasına ve yönlerinin sapmasına katkıda bulunur.
- Mekanik Çözülmenin Artması: Özellikle yüksek dağlık alanlarda, gündüz ısınıp genleşen kayaların gece soğuyup büzülmesi, bu sürecin sürekli tekrarlanması kayaların parçalanmasını hızlandırır. Buna fiziksel (mekanik) çözülme denir.
- Dinamik Basınç Kuşaklarının Oluşması: Isınan havanın yükselmesi ve soğuyan havanın alçalması, Termik Yüksek ve Alçak Basınç alanlarının günlük olarak oluşmasına sebep olur. Bu da küçük ölçekli lokal rüzgarları (meltemler) doğurur.
- Günlük Meltem Rüzgarlarının Oluşması:
- Kara ve Deniz Meltemi: Gündüzleri karalar denizlerden daha çok ısındığı için karada alçak basınç, denizde yüksek basınç oluşur ve rüzgar denizden karaya eser (Deniz Meltemi). Geceleri ise tam tersi olur, rüzgar karadan denize doğru eser (Kara Meltemi).
- Dağ ve Vadi Meltemi: Gündüzleri vadiler daha çok ısındığı için alçak basınç, serin olan dağlarda ise yüksek basınç oluşur ve rüzgar vadiden dağa doğru eser (Vadi Meltemi). Geceleri ise dağlar daha hızlı soğuduğu için yüksek basınç, vadilerde alçak basınç oluşur ve rüzgar dağlardan vadilere doğru eser (Dağ Meltemi).
- Yer Çekiminin Etkisiyle Günlük Gel-Git Olayı: Ay'ın ve Güneş'in çekim kuvveti, Dünya'nın dönüşü ile birleştiğinde okyanus sularında düzenli alçalma ve yükselmelere (gel-git) neden olur. Bu olay günde iki kez tekrarlanır.
Özetle, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki bu hareketi, gezegenimizdeki yaşamı ve fiziksel koşulları doğrudan şekillendiren, vazgeçilmez bir doğa olayıdır. |
